سلسله کارگاه «تفسیر موضوعی قرآن و محیط زیست»

به گزارش واحد فرهنگی پردیس بنت الهدی این کارگاه ها به مناسبت ماه مبارک رمضان از روز یکشنبه مورخ 1400/02/29 با حضور 56 نفر از اعضای کانون محیط زیست در کانال محیط زیست پردیس بنت الهدی صدر به صورت 11 جلسه 10 دقیقه ای ضبط شده و آفلاین برگزار گردید.

در این کارگاه حاج آقای منادی به عنوان مدرس حضور داشتند. ایشان در ابتدای جلسه مقدمه ای را در باب موضوع کارگاه (بحران محیط زیست) ارائه نمودند.

محتوای جلسات به صورت سرفصل :

-بهسازی رفتار انسان با طبیعت از منظر قرآن

-خط قرمز قرآن و موضع گیری آن در برابر محیط زیست

-دو نمونه از تحسین و مذمت آیات شریفه الهی

-جهات شگفتی انسان

-عنایت و لطف عمومی و خاص خداوند

-دلیل کرامت و فضل خداوند متعال نسبت به انسان

-تفسیر آیه قرآنی :

وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا

-انسان خلیفه الهی

-کلاس تئوری و عملی

-دستور الهی بر آبادانی زمین

-تعبیر آل الله و بیت الله

-ضرورت مقدس انگاری مسجد شأنی و عالم محضر خدا و…

 ...حق الناس در اسلام اینگونه تعریف می شود که انسان مال کسی را به ناحق از طریق غصب، رشوه، ربا، کم فروشی و مانند آن برده باشد و از سوی دیگر حکومت و حاکمیّت هستى، مخصوص خدا و کسی که از جانب او اذن دخل و تصرف داشته باشد است؛ حال آب و خاک و هوا که همگی از مواهب بزرگ الهى است و حیات جانداران مختلف نیز به آنها وابسته است و همگی آنان حق استفاده از آن را دارند با آلودگی های مختلف که انسان در این نعمت ها به وجود می آورد دستبرد به حقوق سایر جانداران و دخالت در حاکمیت واجب الوجود به حساب می آید.

این حق در مورد سایر انسان ها به حق الناس تعبیر شده است. از آنجا که تخریب محیط زیست و نابودی طبیعت، مخالف عمران و آبادانی است درنتیجه مخالف دین اسلام و باید از آنها پرهیز نمود.

آلوده کردن هر یک از منابع خداداد، تجاوز به ناموس و حقوق سایر مخلوقات است که مصداق بارز حق الناس می باشد حال با این تفاسیر آلوده کردن رودخانه ها و دریاچه ها به طورى که موجب اتلاف جانداران آبزى شود و در نتیجه مردم گرفتار خسارت و زیان گردند، جایز نیست و حق الناس سایر مردم به دوش آلوده کننده وارد می شود. تفکر و جستجوی آیات قرآن بیانگر آن است که اهداف زیست محیطی به نوعی با هدف های زیست محیطی قرآن مطابق دارد و در یک جهت می باشد.

قرآن کریم مهم‌ترین و کامل‌ترین کتاب الهی، متضمن واژگان کلیدی است که در شناسایی محیط زیست و عناصر شکل‌دهنده آن و ارشادات اخلاقی و الزامات حقوقی مربوط به آن موثر است؛ واژه‌های خلقت، تسخیر ، آیه، خلافت از جمله کلماتی هستند که موضع قرآن کریم در این زمینه را نشان می‌دهند.

...خلقت: مبدأ پیدایش آفرینش، خداوند متعال است. قرآن کریم حمد و ستایش را مخصوص خداوندی دانسته است که خالق آسمان‌ها و زمین است. «الحمدُلِلهِ الّذِی خلق السّمواتِ و الأرض... »؛ (انعام، 1) بنابراین پدیده‌ها و آفریده‌ها از حسن و زیبایی آفرینشی برخوردارند. زیبایی و حسن آفرینشی موجودات ناشی از آن است که آنها در بستر عدالت آفریده شده‌اند چنان‌که رسول اکرم(ص) فرمود: «بالعدل قامت السموات و الأرض»؛ و اصولاً عدل ترازوی خداوند در امر آفرینش است.

...خلافت: در قرآن کریم خداوند انسان را خلیفه خویش در زمین معرفی کرده است؛ «... إِنِّی جاعِلٌ فِی الأرضِ خلِیفه... » (بقره، 30) و سر آن را علم اسمایی دانسته است که به آدمیان آموخته است. «و علّم ءادم الأسماء کلّها... » (بقره، 31) در تفسیر قمی در زمینه مراد از اسماء در آیه شریفه «و علّم ءادم الأسماء کلّها... » آمده است که امام علی(ع) فرمود: «اسامی کوه‌ها، دریاها، دواها، گیاهان و حیوانات است» (3) (قمی، 1404، ج1، ص45)

 ...انسان جانشین و خلیفه خداوند در استعمار، عمران و آبادانی زمین است؛ جانشینی و خلافت ایجاب می‌نماید که او امانت زمین را به نیکویی حفظ کرده و آن را از هر گونه تخریب و فساد مصون نگه دارد و با دانش و علم نسبت به بهره وری و عمران زمین بکوشد و فضای زیست محیطی موجودات دیگر را تضمین نماید و امکان بهره‌وری همگانی و همیشگی را برای همه موجودات در زمین فراهم آورد. ذکر خداوند متعال و یادآوری خلافت و جانشینی او در زمین و درک محیط بودن آن ذات مقدس بر همه‌چیز، «... و کان‌الله بِکلِ شیءٍ مُحِیطًا» (نساء، 126) رمز بهره وری از طبیعت با حفظ تعادل زیستی آن است.

...تسخیر : بر اساس آموزه‌های قرآن کریم طبیعت در تسخیر انسان است. راغب اصفهانی در مفردات، تسخیر را به معنای حرکت دادن و راندن قهری به سوی هدف معین دانسته است. (راغب اصفهانی، 1376، ص232) طبرسی نیز در مجمع البیان آن را به رام کردن معنی کرده است.

 در قرآن کریم آیات فراوانی از تسخیر موجودات طبیعی برای انسان حکایت دارد، یعنی موجودات طبیعی برای هدف بهره وری انسان رام شده اند؛ چنان‌که می‌فرماید: «خداوند نهرها را مسخر شما ساخت» (ابراهیم، 32) و «کشتی را مسخر شما ساخت» (ابراهیم، 33) و «شب و روز را برای شما تسخیر کرد» (نحل، 12) «خورشید و ماه را مسخر شما ساخت» (ابراهیم، 33) «دریا را به تسخیر شما درآورد تا از گوشت تازه آن استفاده کنید».

محیط زیست طبیعی در تسخیر آدمی است تا با تکیه به حق تسخیر از موجودات بهره ببرند ولی بهره‌گیری که موجب از بین رفتن گونه‌های مختلف موجودات زنده شود و بشر آینده را از استفاده از آنها محروم کند، کفران نعمت الهی است و از مصادیق قطعی سوءاستفاده از حق، به شمار می‌آید.

در ادامه، جلسه با یک کارگاه جمع بندی و آنلاین بعد عید ادامه خواهد داشت و در پایان کارگاه شرکت کنندگان درخواست نمودند در صورت امکان « خط قرمز های قرآن در مورد محیط زیست » به عنوان یک دوره تعریف و اجرا شود. ضمن اینکه برای دوره های بعدی کتاب گرانقدر اسلام و محیط زیست از آیت الله جوادی آملی برای تهیه مضمون ارائه گردد.